Türkiye’deki İletişim Fakültelerinde Türk Dili Öğretimi

Türkiye’deki iletişim fakültelerinde, özellikle Türk dilinin öğretimiyle ilgili diğer fakültelerden farklı bir ders yoktur. Üniversitelerin bütün fakültelerindeki bölümlerde zorunlu olarak alınması gereken dört kredilik “Türk Dili” dersi iletişim fakültelerinde de verilmektedir. Bu ders iki dönemde ikişer kredi olarak verilecek biçimde planlanmış ve programı da bu plana göre belirlenmiştir. Hazırlık sınıfı olmayan çoğu üniversite bu dersi, birinci ve ikinci dönemlerde vermektedir. Yüksek Öğrenim Kurulu tarafından dersin programı, birinci dönemde “ses ve şekil bilgisi” ikinci dönemde cümle ve metin bilgisi olarak düzenlenmiştir. Ses ve şekil bilgisi konuları, şu başlıklar altında toplanmıştır

1. Dilin tanımı ve önemi
2. Dil kültür ilişkisi (Kültürün tanımı, dil ve kültür ililşkisi,. Dil edebiyat ve kültür ilişkilerinin edebi metinleri yoluyla incelenmesi, dilin ve edebi metinlerin kültürel boyutları).
3. Dilbilimi
4. Türk dilinin gelişen evreleri
5. ses bilgisi ünlüler ünsüzler ses olayları, Türkçe’nin ses özelikleri
6. yabancı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi
7. Yapı bilgisi kok morfem
8. basit türemiş ve birleşik sözcükler
9. sözcük grupları
10. sözcük çeşitleri fiil, isim zarf sıfat zamir bağlaç takı, ünlem
11. Türkçe’de kök sözcükler
12. isimden isim yapma ve fiil ekleri
13. fiilden isim ve fiil yapma ekleri
14. çekim eklerinin çeşitleri
15. kalıplaştırma
Cümle ve metin bilgisi için düzenlenen programın konuları ise şöyle düzenlenmiştir.
1. Türkçe’de fiil çatıları ve bunların anlam bakımından incelenmesi
2. sözcük öbekleri
3. Türkçe cümle çeşitleri
4. basit cümle, bileşik cümle şartlı bileşik cümle iç içe birleşik cümle
5. çeşitli metinler üzerinde sözcük ve cümle tahlilleri
6. Türkçe’de belirlilik, isim ve fiil cümlelerinde belirlilik
7. isim tamlamalarında özellikleri
8. metin çalışmaları
9. metnin seçimi
10. metnin yaş grubuna göre güçlük derecesinin belirlenmesi
11. metnin iç ve dış yapısının incelenmesi

Bu konu başlıklarına bakıldığında belirlenen programın orta öğretime koşut olarak düzenlendiği anlaşılmaktadır. Sadece cümle ve metin bilgisi konuları arasında bulunan “metin çalışmaları” öğrenciler için bir yenilik içermekte, ama bunların da ders yılının son haftalarına kalmış olması gereken verimin alınmasını engellemektedir. Ayrıca konuların işlenişi sırasında öğrenciye bu konuların doğru iyi ve güzel cümle kurmak için işlendiği hissettirilmedikçe dersler orta öğrenimdeki Türkçe derslerinin bir tekrarı gibi algılanmaktadır.
• Türkiye’deki iletişim fakültelerinde zorunlu Türk Dili derslerinin yanı sıra bazılarında zorunlu bazılarında seçmeli olarak verilen “yazılı Anlatım” ve yazma teknikleri gibi dersler bulunmaktadır. Bunların dönemlik kredileri üniversitelerce belirlenmiştir. Yazılı anlatım dersi için Yüksek Öğretim Kurulu tarafından bir program hazırlanıp Eğitim Fakültesi Öğretmen Yetiştirme lisans programı (Ankara, Mayıs 1998 adlı kitapta yayınlanmıştır.
• Yazılı anlatım dersi programı öncelikle eğitim fakülteleri için düşünülmüştür bu nedenle iletişim fakültelerindeki yazılı anlatım dersinin bu program dahilinde işlenip işlenmediği konusunda bir açıklık yoktur. Yazılı anlatım dersi, zorunlu Türk Dili dersi ile eşgüdümlü yürütüldüğünde verimli bir derstir. Dersin içeriğiyle ilgili bilgi edinmek için Yüksek Öğretim Kurulu tarafından hazırlanan programına bakmak gerekir. YÖK’ün eğitim fakülteleri için hazırladığı “Türkçe I: yazılı anlatım dersinin programında şu konular yer almaktadır.
• 1 Dilin tanımı ve önemi
• 2 Dil kültür ilişkisi (kültürün tanımı, dil ve kültür ilişkisi dil edebiyat ve kültür ilişkilerinin edebi metinler yoluyla incelenmesi, dilin ve edebi metinlerin kültürel boyutları)
• 3 yazı dili ve özellikleri
• 4 yazılı anlatımda dış yapı ve kurallar
• 5 imla kuralları ve noktalama işaretleri
• 6 yazıda plan tema bakış açısı yardımcı fikirler paragraf yazımı
• 7 kompozisyon kavramı kompozisyon yazma kuralları ve planları
• 8 seçilmiş yazılarda kompozisyon çatısı tema paragraf
• 9 kompozisyon düzeltme çalışmaları genel anlatım bozuklukları
• 10 düşünme ve düşündüğünü ifade edebilme
• 11 çeşitli yazı türleri (anı fıkra sohbet masal hikaye eleştiri roman vb.
• 12 formal yazılan özgeçmiş dilekçe rapor ilan bibliyografya tebliğ resmi yazılar bilimsel yazılar makale vb.
• 13 makalelerin giriş gelişme ve sonuç bölümleri üzerinde çalışma
• 14 makale yazma çalışması
• 15 not ama ve özetleme yöntem ve teknikleri
• Eğitim fakülteleri için yazılı anlatım dersinin sonraki dönemi Türkçe II sözlü anlatım olarak belirlenmiş görebildiğim kadarıyla iletişim fakültelerinde bu adla bir ders yoktur. Bazılarında Sözlü Kültür diye bir ders vardır ama bu dersin içeriğine ilişkin resmi bir program yapılmamıştır. Dersi veren öğretim elemanları kendi birikimi ve deneyimi ile belli bir program oluşturduğu anlaşılmaktadır. Eğitim fakülteleri için düzenlenen sözlü anlatım dersinin programı, yazılı anlatım için belirlenen sözlüye uyarlanmış gibidir. Böle olmakla birlikte Türkçe’nin özellikle sözlü görüntülü iletişim araçlarında kullanımı açısından bir fikir edinmek için bu programa bakılabilir. Programda konular şu başlıklar altında belirlenmiştir.
• Konuşma becerilerinin geliştirilmesi ve değerlendirilmesi
• Türkçe’nin doğru telaffuzunda önemli olan hususlar diksiyon ve önemi doğru imla doğru vurgu doğru tonlama metin ağırlıklı uygulamalar konuşma bozuklukları ve giderilmesi
• Diyalog güzel konuşmaya yardımcı teknikler
• Önemli günler için konuşma hazırlama konuşma içeriğinin düzenlenmesi konuşmanın vücutla ilgili unsuları konuşmayı etkileyen faktörler
• Şiir okuma teknikleri
• Münazara açık oturum panel forum sempozyum konferans üzerine çalışmalar
• Anlatma teknikleri okuduğunu anlama çeşitli okuma becerileri ve teknikleri
• Etkili okumayı engelleyen unsurlar
• Okuma ve not alma
• Eleştirel okuma okuduğunu transfer etme okumanın diğer öğrenme biçimleriyle ilişkisi
• Okuma hızını ve verimliliğini artırma
• Dinlediğini anlama çeşitli dinleme becerileri ve teknikleri
• Etkili dinlemeyi engelleyen unsurlar
• Dinleme ve not alma eleştirel dinlemenin verimliliğini artırma
• Dinlemenin diğer öğrenme biçimleriyle ilişkisi
•
• İletişim fakültelerindeki Senaryo Yazımı” Haber Yazımı gibi dersler fakültelerin Internet sitelerinde girebildiğim kadarıyla Türk dili uzmanları tarafından değil iletişim fakültelerinin kendi öğretim üyeleri tarafından verilmektedir. Buradaki temel belirleyenin iletişimdeki etik ve siyasal tavırları üzerine yoğunlaşma olduğu çıkarsanmaktadır.
• Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesindeki kişisel deneyimim sırasında gerek yazılım anlatım gerekse yazma teknikleri dersinde öğrencilerin bilgi donanımlarının yeterli olmasına rağmen bilgelerini bir bütünlük içinde ifade etmekte zorlandıklarına tanık oldum. Bunun nedenleri hem Türkçe’nin inceliklerinin bilinmesi hem doğru yazma ve konuşmaya titizlik gösterilmesi hem bilgilerin konuşma ve yazmada düzene sokulamaması hem konuşmanın ve metnin geliştirilme yollarının yeterince kavranmamış olunması hem de yazma korkusu duyulmasıdır.
• Türkiye’de konuşma ve yazıda düzen fikrinin ve yazmanın yaratıcılık olduğu kadar teknik bir iş olduğunu da gören öğretici kitapları eksikliği bu konuda sorunu bulunan öğrencilerin sorunlarını aşamamada önemli bir etkendir. Öğrenciler genellikle doğru iyi ve güzel konuşma ve yazmanın bir yetenek olduğuna inanmış durumdadırlar. Dolayısıyla onları bunların öğrenebileceğine ve her birinden birer sanatçı olmalarıı beklenmediğine ikna etmek gerekir. Bunun için de Türkçe’nin öğretiminde ve konuşma ile yazının düzenlenmesinde teknik yaklaşımı öne çıkaran bir metnin kurgusunu kuruluşunu belirginleştiren kitapların gerekli olduğu açıktır.
• Öncelikle Türkçe’nin söz dizimi gerektiği gibi öğretilmeli ve bunun önemi kavratılmalı iyi bir konuşma ve yazma için doğru Türkçe’nin olmazsa olmaz olduğu sezdirilmelidir. Dil felsefecisi Ludwig Wittgenstein’in yanlış bir cümleden doğru anlam çıkmaz sözü bu noktada alınabilir iletişim fakültelerinde Türkçe öğrenimi dilin bir araç oluşu düşüncesi değil dilin insanı ve dünyayı belirleyen bir kavrayış olduğu üzerine kurulmalıdır. Bu belirlendikten sonra sözlü ve yazılı anlatım metin esas çözümleyici çalışmalar üzerinde durulmalıdır. Bu tür çözümleyici çalışmalar metnin nasıl kurulduğu dilde niyetlerin sergilenerek dilin söylem düzeyine nasıl taşındığı hakkında öğretici olacaktır. İletişim fakültelerindeki Türk dili öğrenimin konuşma ve yazma pratiğiyle geliştirilmesi sürecinde şu alanlar düşünülmüştür.
•
• Haber metinlerinin yazımı
• Dramatizyon çalışmaları
• Fotoğraf altı yazılarda fotoğrafın okunarak ifade edilmesi
• Röportaj ve karşılıklı konuşmalarda uslubün sözlü anlatımın önemi
• Dilin söylemsel yapıya taşınması
• Yazıda spot cümleler belirlenirken metnin mesajının kavranması

Bunlara daha başka pek çok madde eklenebilir. Hepsi için iyi biri cümlenin iyi bir metnin temeli olduğu düşüncesi kavratılmalıdır.

Mehmet Can DOĞAN